هفت کتاب خوب برای عـاشـورا شناسی

واقعه ای در گوشه ای از تاریخ رخ میدهد و آنقدر با عظمت و عمیق و دارای ابعاد گوناگون است که همه ی آینده را تحت الشعاع قرار میدهد ؛ بگونه ایکه پس از چهارده قرن هنوز که هنوز است ، از طرفی ابعاد عرفانی و اخلاقی اش نو به نو در حال کشف شدن است ، و از دیگر سو ابعاد تازه و تاریکی از جریان تاریخی اش در حال روشن شدن است، از نگاه سوم داغ آن بر قلوب شیعیان تازه است، و از منظری دیگر متفکران زمانه هم در زمینه های گوناگون تاریخی و سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و... ابعاد تازه ای از این جریان مهم را بررسی میکنند. اینها همه، گذشته از اهمیت ِ حقیقی ایست که این واقعه ی بزرگ از ابتدای خلقت تا آن روز و از آن رو تا برپائی ِ قیامت برخوردار بوده و هست. این چند کتاب مختصر، فقط آغازیست بر شناختی اجمالی از جریان عاشورا و سیره ی فکری و رفتاری حضرت اباعبدالله علیه السلام....

یک : امام حسین(علیه السلام) شهید ِ فرهنگِ  پیشروِ انسانیت

علامه محمد تقی جعفری (رحمه الله)

انتشارات علامه جعفری

به عقیده کارشناسان و صاحب نظران واقعه عاشورا، این کتاب را می توان در ردیف یکی از بهترین کتبی به شمار آورد که درباره حادثه کربلا و شخصیت امام حسین(ع) منتشر شده است . کالبد شکافی تاریخ نگاری امام حسین و تمرکز در سیر انسانی حرکت عظیم اباعبدالله از نگاه جامعه شناسی ، تکلیف گرایی ، حقوق بشر، زیبایی شناسی ، تعهدگرایی و ... گفتمان های جدیدی را سبب شده که به قلم استاد جعفری آغاز و پس از رحلت ، در ادامه با تدوین سخنرانی های ایشان (کتاب دوم ) تکمیل شده است .

 

دو : حسین ِ علی - درود خدا بر او-

م – مؤیّد

دفتر چاپ و نشر بین الملل

  

این کتاب ، از آن دست آثاری است که باید آن را حاصل عمر یک پژوهشگر دانست؛ یکی از تک‌اثرهایی که به تنهایی برای جاودانگی نام صاحب آن در یک حوزه کفایت می‌کند. این اثر هنوز در میان حسین(ع) شناسان و عاشوراپژوهان جایگاه ویژه ای نیافته است، چرا که هم نام «م.موید» به عنوان نویسنده ، در این عرصه نام شناخته‌شده‌ای نیست و هم زمان زیادی از انتشار آن نگذشته است. اما تردیدی نیست که این کتاب به زودی جای خود را در میان آثار جاودانه ی عاشورایی پیدا خواهد کرد، چرا که قابلیت تبدیل شدن به یک اثر ماندگار در این حوزه را دارد. دیر نیست روزی که عاشوراپژوهان سراغ این اثر بروند و متوجه اهمیت آن بشوند و در جست‌وجوی نام صاحب آن برآیند. ‌

کتاب ۱۲۸ فصل دارد. بیشتر فصل‌های کتاب دو، سه صفحه‌ای است، اما هستند فصل‌هایی که بسته به موضوع آن به بیش از ۱۰ صفحه نیز رسیده‌اند. در عین حال فصل‌های یک‌صفحه‌ای و چندخطی هم در این میان دیده می‌شود. گاه یک موضوع یا مثلا‌ یک حدیث که نزد نویسنده اهمیت بسیاری داشته، به‌رغم کوتاهی توانسته است یک فصل را به خود اختصاص دهد.حاصل کار در بعضی جا‌ها مثل فصل پانزدهم یا فصل سی‌و‌ششم واقعا درخشان از کار درآمده است. یا مثلا‌ فصل نوزدهم که کل آن فقط این حدیث است: « امام صادق- درود خداوند بر او- فرمود: پیامبر- درود خداوند بر او و بر خاندان او- حسین را- درود خداوند بر او- دید که می‌آمد. پس او را در آغوش خویش نشاند و فرمود: همانا از کشتن حسین در دل‌های مومنان داغی است که هرگز سرد نمی‌گردد.»

سیر کتاب گرچه بر اساس سیر ِ تاریخی ِ جریانات است ، اما فصل‌ها لزوما نظم و ترتیب منطقی ندارند. گاه در دل فصل‌هایی که به مباحث تاریخی اختصاص دارند فصلی آمده است که زبانی شاعرانه دارد و فقط نوعی سوگواری و مرثیه‌سرایی است. این اتفاق در خود فصل‌ها هم افتاده است. در فصل‌های بلند جایی که بار تراژیک متن بالا‌ رفته است، مولف عنان از کف داده و سوگوارانه به مرثیه‌سرایی پرداخته است. این کار جذابیت متن را دو چندان نموده و گاه آن را به اندازه یک رمان تراژیک خواندنی کرده است.

«حسین علی» تنها کتاب غیرشعری استاد محمدحسین مهدوی‌سعیدی (م.موید) است. این اثر نه یک روایت تاریخی صرف از عاشوراست و نه یک روایت ادبی صرف. یک اثر حدیثی صرف درباره امام حسین(علیه السلام) هم نیست. مجموعه‌ای از همه اینهاست و در عین حال شبیه هیچ‌یک از نمونه‌های متقدم در این زمینه‌ها نیست. اثری است متفاوت و مستقل. مولف مثل یک دایره‌المعارف نامنظم و بی‌مدخل همه اینها را با هم درآمیخته است. و البته اصلی‌ترین وجه تمایز کتاب هم ، همین تلفیق و درآمیختن موفقیت‌آمیز شیوه‌های مختلف است. «حسین علی» برای علا‌قه‌مندان به فارسی زیبای سِره که از اختلاط با ناخالصی های محاوره ای ِ امروزی مبرّاست، اثری خواندنی و دلنشین است. زبان کتاب دقیقا همان زبانی است که م.موید در شعرهایش از آن بهره می‌برد. فارسی سره‌ای که با زبان فارسی معیار فاصله‌های بسیاری دارد و در آن از به کار بردن حتی یک کلمه غیرفارسی نیز پرهیز می‌شود. علا‌وه بر اینکه فارسی موید مختص به خودش است و در آن گاه واژه‌هایی به چشم می‌خورد که در متن‌های دیگر کمتر یافت می‌شود. ‌ 

کتاب از اعتبار و وثوق تاریخی بالا‌یی برخوردار است. انبوه ارجاعات تاریخی‌ای که به منابع معتبر و دست اول داده، گواه این مدعاست. م.موید سال‌های جوانی را در عراق (نجف اشرف) زیسته است و به زبان عربی تسلط کامل دارد و چون از خانواده‌ای روحانی برآمده، بر منابع و متون دست اول دینی اشراف داشته است. لذا بحق شایستگی به انجام رساندن این اثر را داشته است.

  

سه:  نقش أئمه در إحیاء دین ، جلد 16

علامه سید مرتضی عسکری

انتشارات منیر

 

 

چه شد که پس از 50 سال آنچنان جای معروف و منکر در جامعه ی اسلامی عوض شد که اباعبدالله علیه السلام میبایست به آن صورت فجیع خود و خاندان گرام شان – از زن و مرد و کودک و بزرگسال- را فدا میکردند تا این امت را اصلاح کنند؟ پس از رحلت رسول خدا –که درود خدا بر او و خاندانش- کدامین سیر و جریان تاریخی طی شد که جامعه ی اسلامی در چنان خوابی  فرو رفت که ایشان تنها راه بیداری این امت را در «کرب و بلاء» دانستند؟

مرحوم علامه سید مرتضی عسکری با نگاه عمیق ِ تاریخی ایکه به ماجرای عاشورا داشتند ، ضمن تبیین سیر تاریخی جریان قیام امام حسین علیه السلام، ریشه های تاریخی و اجتماعی ِ ضرورت ساز این حرکت را نیز به خوبی تشریح و روشن کرده است. خواننده در سیر کتاب آنچنان اسلام و دین محمدی (صلی الله علیه و آله) را در خطر نابودی می بیند که بارها با خود میگوید با آنچه که گذشته ، پس این دین حق چگونه به دست ما رسید؟! اما با تبیین روشنی که نویسنده ی ژرف نگر از وقایع و سیره ی عملی حضرت حسین علیه السلام میکند ، به خوبی پاسخ سؤال خود را میابد. پس اولاً ضرورت حرکت تاریخی اباعبدالله علیه السلام و ثانیاً ثمره ی این قیام بزرگ که همانا بیداری جامعه ی اسلامی از خواب ِ غفلت ِ پنجاه ساله است و میرود که دین را برای همیشه به نابودی بکشاند ، با مطالعه ی این کتاب به خوبی فهم میشود.

 

 

 

چهار: 72 سخن عاشورائی

آیت الله سید علی خامنه ای(مدظله)

نشر انقلاب اسلامی

 

پس از آثار پیشینی که درباره جریان تاریخ ساز عاشورا از بیانات مقام معظم رهبری تدوین و گردآوری شد، این مجموعه با پشت سر گذاردن آن تجربیات ، به گلچین و تدوین این سخنان ذیل 72 عنوان از میان تمام افاضات ایشان از خرداد 1368 تا تیرماه 1390 پرداخته. گرچه چینش این کتاب بر اساس ترتیب زمانی رخدادها تنظیم گردیده ، اما بدلیل اهمیت موضوع ،به حسن تدبیری که صورت گرفته دارای یک فهرست موضوعی هم ذیل عناوینی چون: زندگی و ابعاد شخصیت امام حسین(ع)، اهداف و فلسفه قیام، درس‌ها و عبرت‌های عاشورا، اهمیت ماه محرم و برگزاری مجالس عزاداری و ذکر مصیبت میباشد. ویژگی خاصی که در بیانات آیت الله خامنه ای به خوبی قابل مشاهده است، همانا جامع‌نگری و در عین حال تبیین دقیق، کارآمد، مبتنی بر تحلیل تاریخ و موشکافی‌های علمی و محققانه در زوایای پنهان و آشکار نهضت امام حسین(علیه السلام) است.

 

پنج : فتح خون

شهید سید مرتضی آوینی

نشر واحه

 

در میان کتابهای بسیاری که دربارة واقعة عظیم کربلا نگاشته‌شده‌اند، اندک هستند کتابهایی که نویسندگانشان کوشیده‌اند علاوه بر ابراز شیفتگی و بیان عظمت واقعه و مظلومیت سیدالشهدا و یارانش‌، نقبی به حقیقت ماجرا بزنند و در حد توان خود، پرده از راز بزرگ کربلا بردارند. «فتح خون‌» سید مرتضی آوینی از این معدود کتابهاست‌.

متن کتاب‌، از دو پارة کلی تشکیل شده است‌. پارة اول که متن اصلی کتاب است‌، به شرح و بیان وقایع و توصیف ماجراهای پیش‌آمده از رجب سال 60 تا محرم سال 61 هجری می‌پردازد; و پارة دوم که از زبان «راوی‌» روایت می‌شود، تحلیل و رازگشایی همان وقایع و ماجراهاست و در واقع بخش برجستة کتاب نیز همین است‌.

راوی در «فتح خون‌» از موضع یک انسان عارف سخن می‌گوید که زمین را آینة آسمان می‌بیند و به ظواهر کفایت نمی‌کند و می‌کوشد در مخاطبه با انسان امروز، او را از پوستة واقعة عاشورا فراتر برد و چشم باطنش را باز کند، تا بتواند عمق واقعه را دریابد.

فتح خون‌، در ده فصل روایت می‌شود: آغاز هجرت عظیم‌، کوفه‌، مناظرة عقل و عشق‌، قافلة عشق در سفر تاریخ‌، کربلا، ناشئة‌اللیل‌، فصل تمییز خبیث از طیّب (اتمام حجت‌)، غربال دهر، سیارة رنج و تماشاگه راز.

 

شش: زیتون (ترجمه ی الخصائص الحسینیه)

شیخ جعفر شوشتری

ترجمه خلیل الله فاضلی

آیت الله شیخ جعفر شوشتری از بزرگترین فقها و عارفان عالم تشیع است که با وجود این شأن علمی تا آخر عمرشان در مجالس حسینی شرکت کرده و منبر میرفتند. کتاب خصائص الحسینیه که از ظاهر گذر کرده و نقبی به باطن ِ عاشورا میپردازد، در بخش اول مقام و جایگاه اباعبدالله علیه السلام در عالم خلقت را تشریح کرده و سپس به صفات و اخلاق و عبادات مربوط به زیارات امام حسین علیه السلام میپردازد. در ادامه به خصوصیاتی که مربوط به اباعبدالله علیه السلام است میپردازد. همچون پیوند امام حسین با قرآن، الطاف خاصّ الهی بر امام حسین علیه السلام، مناجات های ایشان، ویژگی های زیارت ایشان، جایگاه عزاداری برای ایشان در خلقت و بررسی این موضوع از ابعاد گوناگون، پیوند ایشان با ملائکه و انبیاء الهی و... همچنین با توجه به مکاشفه ای که ایشان از کربلا داشته اند مهم ترین ویژگی این کتاب تبیین و تشریح مسائلی میباشد که تا قبل از شیخ جعفر هیچ کس به آن معارف نرسیده است.

 

 هفت : پرسش ها و پاسخ های دانشجوئی ؛ دفتر سیزدهم،ویژه محرم

عنوان این کتاب به خوبی میتواند بیانگر محتوای آن باشد. پرسش هایی که دانشجویان درباره ی واقعه ی عاشورا و محرم و عزاداری و سیره ی حضرت و جریانات تاریخی ِ مرتبط و غیره داشته اند ،جمع آوری شده و در یک مجموعه ی خوب به همراه پاسخ های تفصیلی تدوین و با دسته بندی منظم إرائه شده است. این کتاب، به وسیله ی گروهی از مؤلفان و محققان اداره ی مشاوره و پاسخ نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، تهیه و تنظیم شده و توسط دفتر نشر معارف، چاپ و منتشر شده است. کتاب هفت بخش دارد و در آن به 91 پرسش دربارة موضوعات مربوط به محرم و نهضت عاشورا پاسخ داده شده است. بخش‏های این کتاب عبارتند از: تاریخ و سیره ؛ فلسفه قیام امام حسین علیه‌السلام ؛  اندیشه سیاسی در قیام عاشورا ؛ فلسفه ی عزاداری ؛ اخلاق و عرفان ؛ مسائل تربیتی و روان‌شناختی مربوط به قیام امام حسین علیه‌السلام ؛ احکام عزاداری

 

پ.ن 1 : در توضیحات مربوط به دو کتاب «حسین علی –درود خدا بر او- » و «فتح خون» از نوشته های دوست بزرگوار جناب آقای حقی کمک گرفته شده است.

 

پ.ن 2 : این کتاب ها ،نه بهترین ها هستند و نه همه ی آنچه میشد به عنوان برگزیده ها بهشان اشاره کرد. بلکه فعلاً به اقتضای عموم ِ مخاطبین (که برای هر قشری از جوان قابل استفاده باشد) اشاره شده است. چندتای دیگری هستند که به گونه ی جداگانه و تخصصی تر نیاز به معرفی دارند و ان شاءالله در آینده ای نزدیک ...